स्थानिय कच्चा पदार्थ प्रयोग गरी संन्तुलित दाना बनाउने तरिका

कुनै पनि कोष अथवा जीवको जिवन निर्वाह, शारीरक बृद्धि, प्रजनन कार्यमा अभिबृद्धि गराउने पदार्थलाई पौष्टिक तत्व भनिन्छ । प्रायः हरेक आहारामा निश्चित हुने पौष्टिक तत्वहरु हुन  – कार्वोहाइड्रेट, प्रोटिन, चिल्लो पदार्थ, खनिज तत्व, भिटामिन र पानी ।
पशु उत्पादकत्व बढाउन र रोग नियन्त्रणमा उन्नत नश्ल स्वास्थ्य, गोठ/खोर व्यवस्थापन जस्तै आहारा व्यवस्थापनको (संन्तुलित आहाराको) भूमिका महत्वपूर्ण रहेको हुन्छ । पौष्टिकतत्व आधारमा पशु आहारा लाई निम्न वर्गमा राखीएको छ ।

घांसपात– यस वर्गको पशु आहारामा रेशादार पदार्थको मात्रा १८ प्रतिशत भन्दा बढी हुन्छ र कुल पाचन योग्य पौष्टिक तत्व (टि.डि.एन) ६० प्रतिशत भन्दा कम हुन्छ । यस वर्गमा हरियो घासपात, सुरक्षित घासपात, नल पराल जस्ता सुकेका घासपातहरु पनि पर्दछन ।

दाना– यस प्रकारको आहारामा कूल पाचन योग्य पौष्टिक तत्व (टि.डि.एन) को मात्रा ६० प्रतिशत भन्दा बढी र रेशादार पदार्थको मात्रा १८ प्रतिशत भन्दा कम हुन्छ । यस वर्गको आहारामा वजारमा पाइने दाना, पिठो, ढुटो, पिना, चोकर जस्ता पदार्थहरु पर्दछन ।

विभिन्न पौष्टिक तत्वहरुको काम

• शरीरमा टुटफुट भएका कोषहरुको मरमतको काम गर्दछ ।
• शारीरिक अंगको विकासको लागी कच्चा पदार्थ उपलव्ध गराउदछ ।
• शरीरमा जीवन निर्वाह, शारीरिक बृद्धि, उत्पादन, लगायत अन्य कार्यको लागी शक्ति एवं ताप उपलव्ध गराउछ ।
• शारीरिक तापक्रम नियमित गरी राख्न मद्दत पु¥याउन ।

संतुलित आहारा
जुन दानामा पशुहरुलाई चाहिने आवश्यक कार्बोहाइड्रेट, प्रोटिन, खनिज पदार्थ र भिटामिनहरु ठिक ठिक मात्रामा मिलाएर बनाएको दानालाई संन्तुलित दाना भनिन्छ । पशुहरुको उमेर र अवस्था अनुसार फरक–फरक पौष्टिक तत्व भएको आहाराको आवश्यकता पर्दछ ।

सन्तुलित आहारा बनाउनः

•  कार्बोहाइड्रेटका –शक्ति दिने) श्रोतहरु, मकैको च्याख्ला, धानको ढुटो, गहुको चोकर, कोदो, जौ आदी
• प्रोटिनका श्रोतहरु –शारिरीक तौल र उत्पादन बृद्धि) तोरिको तथा अन्य पिनाहरु, बिभिन्न दाल तथा यसबाट प्राप्त हुने पदार्थहरु आदी ।
• खनिजपदार्थ– (स्वास्थ्य राख्न), जस्तै : हाडको धुलो, माछाको सिद्रा, नुन र भिटामिनहरु जरुरत पर्दछ । त्यसैले कार्बोहाइड्रेटका श्रोतहरु ३ खण्डको २ खण्ड र प्रोटीनको श्रोतहरु ३ खण्डको (भाग) एक खण्ड मिसाएर घरमा नै संतुलित दाना बनाउन सकिन्छ अर्थात १०० के.जी पिना, दाल वा दालको ढुटो/चोकर मध्येबाट मिसाउनु पर्छ। १०० के.जी मिश्रणमा १–२ के.जी नुन, पनि मिसाउनु पर्छ ।

गाई/भैंसीकारभेडा बाख्राकोे लागी दानाको नमूना (१०० के.जी)
सामग्रीहरु मात्रा/के.जी

• मकैको च्याख्ला– ४०
• मसिनो ढुटो वा गहुको चोकर– २८
• तोरी वा भटमासको पिना– १९
• चना वा दालको चुनी– १०
• मिनरल मिक्चर– १
• नुन– १–२

नोटः –साधारणतया २ लिटर दुध निकाल्नका लागी १ के.जी सन्तुलित आहारा खुवाउनु पर्छ ।  सुख्खा पदार्थको १ तिहाईभाग हरियो घांसबाट र दुइतिहाई भाग पराल वा गहुंको छ्वालीबाट उपलब्ध गराउनृु पर्दछ ।

समाप्त

लेखक : नीलकण्ठ नगरपालिका पशु बिकास शाखामा नायब पशु सेवा प्राविधिकको रुपमा कार्यरत हुनुहुन्छ ।